ទស្សនក្នុងរបត់នៃផ្លាស់ប្ដូរដ៏ធំនៃ «យុគនៃវិចារណញ្ញាណ» (The Enlightment)
ធម្មជាតិនៃការពិតនៅតែជាការពិត បើទោះជាអ្នកខំបង្កើតជំនឿរវើរវាយផ្ដេសផ្ដាសប្រាសចាកពីការពិត ក៏វាមិនអាចកែប្រែធម្មជាតិរបស់វាបានដែរ។ ជំនឿដែលឥតមានការត្រិះរិះពិចារណារកហេតុផលឲ្យបានត្រឹមត្រូវ គឺជាប្រការដ៏គ្រោះថ្នាក់បំផុត។ គេថាជំនឿគ្មានភ្នែកនោះទេ។ នៅពេលអ្នករស់នៅក្នុងសង្គមមួយដែលគ្រួសារនិងសង្គមអ្នកប្រកាន់យកជំនឿ ឬទំនៀមទម្លាប់ណាមួយ ជាទូទៅអ្នកមិនសូវចាប់អារម្មណ៍ចង់ដឹងពីឫសគល់ដែលនាំឲ្យកកើតនូវជំនឿបែបនេះនោះទេ គឺជំនឿនោះចូលកប់ជ្រៅក្នុងអនុសម្បជញ្ញៈរបស់អ្នកដោយឥតដឹងខ្លួន។
ប្រសិនណាបើមនុស្សជឿលើអ្វីមួយដោយឥតត្រិះរិះពិចារណាបែបនេះ មានន័យថាពួកគេមិនបានយកសតិសម្បជញ្ញៈរបស់ខ្លួនមកប្រើប្រាស់នោះទេ ពួកគេប្រើបានត្រឹមតែកម្រិតសភាវគតិដែលជាសមត្ថភាពនៃការគិតរបស់សត្វតែប៉ុណ្ណោះ។ មនុស្សខុសពីសត្វត្រង់ថាមនុស្សមានសតិសម្បជញ្ញៈ ចេះគិតពិចារណាហេតុនិងផល ជាសត្វកម្រិតខ្ពស់។ ក្នុងសម័យកាលមជ្ឈិមសម័យនៃយុគងងឹតក្នុងអឺរ៉ុប គឺជាឧទាហរណ៍ដ៏ជាក់ស្ដែងមួយអំពីជំនឿខ្វះការត្រិះរិះពិចារណា។ មួយផ្នែកនៃប្រជាជនត្រូវបានមេដឹកនាំសាសនាកាតូលិកអូសទាញ បំភ្លៃការពិតទៅជាការប្រឌិត ឯខាងផ្នែកសាសនាប្រូតិះស្តង់ក៏បញ្ចុះបញ្ចូលទៅតាមវិធីសាស្ត្ររបស់ពួកគេរៀងៗខ្លួន បង្កជាជម្លោះសាសនារ៉ាំរ៉ៃ សម្លាប់អស់ជីវិតមនុស្សជាច្រើននាក់ សុទ្ធតែមកពីជំនឿខ្វាក់ភ្នែកទាំងអស់។
រហូតដល់អំឡុងចុងសតវត្សទី១៧ដល់ដើមសតវត្សទី១៨ ការលេចឡើងនូវរបត់ផ្លាស់ប្ដូរដ៏ធំមួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់អឺរ៉ុប ត្រូវបានគេហៅថា "យុគនៃវិចារណញ្ញាណ" (The Enlightment or The Age of Reason) ដែលជាឫសគល់ដ៏ចម្បងនៃការបដិវត្តន៍របស់អាមេរិកដែលស្ដែងចេញនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់បិតាស្ថាបនិកអាមេរិក និងច្បាប់ Bill of Rights និងការបដិវត្តន៍របស់បារាំងដែលវណ្ណៈកណ្ដាលរបស់ប្រជាពលរដ្ឋបារាំងចាប់ផ្ដើមចង់បានសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិរបស់ខ្លួន។ គំនិតនៃយុគនៃវិចារណញ្ញាណនេះ ផ្ដោតជាសំខាន់ទៅលើ៤ចំណុចដូចខាងក្រោមនេះ៖
១) វិចារណញ្ញាណ៖ បញ្ញវន្តដែលជាអ្នកផ្ដួចផ្ដើមនូវគំនិតនៃយុគនៃវិចារណញ្ញាណទាំងឡាយ យល់ថាការគិតមានហេតុផល គឺជាដំណើរនៃការនាំទៅរកការអភិវឌ្ឍន៍របស់មនុស្សជាតិ និងជាបែបបទនៃការគិតស្របច្បាប់បំផុតរបស់មនុស្ស។ ការគិតប្រកបដោយហេតុផលនេះនឹងនាំមនុស្សចាកឆ្ងាយពីភាពល្ងង់ខ្លៅ និងភាពគ្មានហេតុផល។ បើកាលណាមនុស្សគិតមានហេតុផល នោះទង្វើរបស់ពួកគេក៏កើតចេញពីភាពមានហេតុផលដូចគ្នា។
២) សង្ស័យនិយម៖ បុគ្គលអ្នកធ្វើបដិវត្តក្នុងយុគនៃវិចារណញ្ញាណនេះបានបំផុសនូវការចេះសង្ស័យ ចេះជីកឫសគល់សួររកហេតុផលពីធម្មជាតិនៃលោក សិទ្ធិអំណាចរបស់ស្ដេចពីព្រះជាម្ចាស់ ព្រមទាំងលទ្ធិនៃសាសនាផងដែរ ដែលជាការស្វែងរកនូវភស្តុតាងមកអះអាងពីការពិតនៃអ្វីមួយ តាមរយៈបទពិសោធន៍ដឹងបានដោយញាណនោះឯង ជាជាងជឿទាំងងងឹតងងល់។
៣) ការយោគយល់គ្នានៃសាសនា៖ បើទោះជាគំនិតនៃយុគនៃវិចារណញ្ញាណនេះបណ្ដាលឲ្យមនុស្សសង្ស័យពីការកកើតនៃគំនិតរបស់លទ្ធិសាសនាផ្សេងៗក៏ដោយ ប៉ុន្តែពួកគេជឿជាក់ថាមនុស្សម្នាក់ៗមានសិទ្ធិក្នុងការគោរពបូជានូវអ្វីទៅតាមជំនឿរបស់ខ្លួន។
៤) សិទ្ធិសេរីភាព៖ ចលនានៃការបដិវត្តន៍នេះទៀតសោតក៏បានផ្ដោតជាសំខាន់លើសិទ្ធិសេរីភាពផ្ទាល់ខ្លួនរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗផងដែរ។ ទស្សននេះបានលើកឡើងថា ព្រះជាម្ចាស់ឬធម្មជាតិបានផ្ដល់ឲ្យមនុស្សនូវសិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរបស់មនុស្សដល់ពួកគេគ្រប់គ្នា និងអាចប្រព្រឹត្តទៅតាមសេរីភាពរបស់ខ្លួន ដោយគ្មានការឃាត់ឃាំងពីអំណាចរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលឡើយ។ ម្យ៉ាងទៀត មនុស្សម្នាក់ៗមានសិទ្ធិស្មើៗគ្នា ហើយអំណាចនយោបាយត្រូវតែចេញពីការពេញចិត្តរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងជាតំណាងនូវឆន្ទៈរបស់ពួកគេ៕
ប្រែសម្រួល៖ ស្រីពៅ
ប្រភព៖ livescience
